کلنل به فکر انتقام می افتد

سعید کاویانپور| فلاکت انسان تنها از یک چیز ناشی می شود: اینکه نمی تواند با آرامش در یک اتاق بماند. چهار قرن از این اظهارنظر پاسکال گذشته و هنوز تازگی دارد و یادآور می شود: انسان، حیوانی اجتماعی است. به عبارت دیگر انسان می تواند در تنهایی همه چیز به دست آورد الا شخصیت 1. اگر کسی نباشد که به اعمال و رفتار آدم واکنش نشان بدهد، هویتش را از دست می دهد. از این خاطر به عشق زمینی یا آسمانی روی می آورد. قیامت، پاسخ نیاز انسان به ارزیابی و دیده شدن است. تمام ادیان گواهی می دهند که خداوند در همه حال ما را می بیند و داوری می کند. این باور بیش از هر چیز به آدم اطمینان خاطر می دهد که همیشه مورد توجه است و هیچ وقت فراموش نمی شود. نظریه شرط بندی پاسکال هم موید همین مطلب است: به سود ما است که به دل مان رجوع کنیم و از سر احتیاط، خداباور بمانیم. ریسک دوزخ بالاتر از آن است که به عقل مان تکیه کنیم و از سر بدشانسی به عذابی ابدی دچار شویم. پشیمانی از دست دادن چیزی که داشته ایم از مرگ هولناک تر خواهد بود. این همان اتفاق بزرگی است که موجب زوال قهرمان رمان برای مرگ نام دیگری انتخاب کن، می شود. کلنل پیش از آنکه به ارتش پا بگذارد، هنرمند بوده، می خواسته نوازنده ای بنام شود. اما بعد از دست دادن مریم، قید احساس را می زد و یک زندگی عاقلانه پیش می گیرد. بعدها اعتراف می کند: «من درست به همان دلایلی در این سال ها عاشق زندگی نظامی شدم که دیگران از آن نفرت داشتند و آن دلایل چیزی جز مقام، احترام و فرار از خودم نبود.» این فقط رویکرد کلنل نیست. مادرش سال ها به همین منوال زندگی کرده. بعد از دست دادن شوهرش، تنها شده و از خودش فراری است. محض کسب احترام به انجمن زنان پناه می آورد. افتخارش به این بوده که دختر فرمانفرماست و اینقدر به آن شوکت از دست رفته نیاز دارد، که برای احیاش روی زندگی فرزندش شرط بندی می کند. می داند این پسر برای نظام ساخته نشده، هنوز دلش پیش مریم است اما همچنان پافشاری می کند تا کلنل را به مهلکه جنگ ظفار می فرستد. مادر شرط را می بازد، تنها داشته اش از دست می رود و پسرش به عذابی دچار می شود که از مرگ هولناک تر است. مافوق ها می گویند عملکردش مفتضحانه بوده، کلی سرباز به کشتن داده و احتمال دارد توبیخ شود. اینجا نقطه عطفی است که بعد از آن هیچ چیز به روال قبل نمی ماند. تنها دیرکی که کلنل به اتکاش سرپا بود، از دست رفته: دیگر به کار هم چشم امیدی ندارد. بی هویت شده، نه با عقل می تواند زندگی کند نه با احساس. به اذعان خودش از شدت ترس، غصه و ابهام به مرگ پناه می آورد: «من که چیزی برای از دست دادن ندارم. تمام زندگی ام این طوری بوده، به دنیا آمدن فقط درد است و این دنیا یه زخم چرکی. یه غده سرطانی که بزرگ و بزرگ تر می شود و با اسفناک ترین وضع از پا درت می آورد... یک عدم مبهم و گنگ مثل مخملی بزرگ روی صورتت می افتد.» این واگویه ها یادآور تاملات پاسکال اند: «من نظاره می کنم این سپهرهای هولناک جهان را که مرا درنوردیده اند و خود را می یابم کرانبند در سوکی از این پهنه پهناور، بی آنکه بدانم چرا در این جایگاهم. در جهالتی دهشتناک نسبت به همه چیز گرفتار آمده ام. نه کالبدم را می شناسم، نه احساسم را، نه روحم را و نه حتی می دانم چیست آن جلوه از هستی ام که می اندیشد آنچه را می گویم. فقط می دانم مرا یارای رستن از این مرگ نباشد. چنین است حال من، آکنده از سستی، بی ثباتی و فرجام جمع سخنم اینکه باید بی واهمه تمامی عهد عمرم را در جست وجوی آنچه بر من خواهد آمد فدا کنم، شاید کرانه ای بیابم بر تردیدهایم.» همین تردیدهاست که کلنل را زمین می زند. عوض اینکه به داشته هاش ایمان بیاورد و پی جبران خرابکاری ها برود، به فکر انتقام می افتد. وقتی می بیند هیچ شانسی ندارد، توی داو آخر، روی خودش قمار می کند. به خیال اینکه اگر قرار به نابودی است، همه را با خودش غرق کند. توجیهی ندارد، به گمانش بهش خیانت شده و آنقدر به این توهم دامن می زند که همه دوستانش را از دست می دهد. سرآخر وقتی با ارواح دم خور شده و به معنای واقعی کلمه به زنده مرگی دچار است به صرافت می افتد فلاکت انسان از چی ناشی می شود. «همه چیز از همین تنهایی شروع می شود. آنقدر بزرگ می شود که دیگر جایی را نمی بینی. از مرگ هم بدتر است.» همین جاست که برای مرگ نام دیگری انتخاب می کند: «شاید مرگ یعنی تنهایی.» 1- استاندال