همه ما به دیکنز مدیونیم

خرداد: ویلیام هاویت، مورخ و نویسنده برجسته انگلیسی، گفته است: همه ما به دیکنز مدیونیم، حتی اگر این دِین، فقط و فقط، مدیون لذتی باشد که آفریده هایی نظیر دختری به نام نِل نصیب ما کرده است. به گزارش خرداد به نقل از خبرگزاری کتاب ایران/ حمیدرضا آتش برآب؛ شهروندان عزیز، خود را برای اجرای حکم آماده کنید! شما طی یک فقره عمل روشنفکریِ منسوخ، پا به در تعلیق ترین حریم آقای دیکنز گذاشته اید و، به زودی، تنها در هیأت یک دهان باز، نُتی یا نهایتاً مخلوطی از وِردِ گنگی می شوید به میزان کافی، تا نوازندگان ما ارکستر ناب زندگی را در تالار این رمان طنین افکنند. شما حق دارید سکوت اختیار کنید... اگر در ادعایی کلی بتوانم بگویم که وجه زیبایی شناختی ادبیات روسی تا حد زیادی در آغاز تحت تأثیر ادبیات فرانسه بوده است، در حدی بیش از این ادعا دستم را بر قلبم می گذارم و می گویم وجه اِتیک و معنوی ادبیات مدرن روسی اما از آغاز تا حد چشمگیری مدیون ادبیات ناب بریتانیاست و گویی تا سال ها هرچه در بریتانیای تا نیمة قرن نوزدهم آفریده شد، با رسالتی غریب در وجه اتیک اش در روسیه برکشیده و به متغیری پیچیده در هندسه فضایی ادبیات روسی بدل شد که وجوه منفر و اصیل اخلاقی ـ مذهبی آن را دوام بخشیده و در بستر مکتب ناتورال روسی به غایت دَوَران و تشنج خود رسید. اگر ادبیات روسیه، متنِ رستگاری و الهام و افشا و عصیان و خودکوبی است، ادبیات بریتانیا، ادبیات اِشراف و اکتشاف و بقا و ثقل و بسط است. برای من از ابتدا، ترجمه های ادبیات بریتانیا و، پس از دانستن انگلیسی، اصل آثار چارلز دیکنز و تامس دی کوئینسی منبع مهم الهام و یادگیری ادبیات بوده اند. در حقیقت، مکتب رمان های دیکنز و دی کوئینسی و پوشکین و تاْلسْتوی و شعر بایرون و پو و فیِت و مایاکوفسکی بود که به من انگلیسی و روسی آموخت، نه کلاس های سراسر مهملی که زبان و ادبیات را از روی کتاب درسی و کلیشة دانشگاهی تعلیم می داد. کمتر کسی از نسل من هست که  دختری به نام نِل  را به خاطر نداشته باشد. انیمیشن سرگردانی های دختری به نام نِل که در ایران با نام  دختری به نام نِل  نمایش داده شد، مجموعه ای بیست وشش قسمتی بود که آن را کمپانی ژاپنیِ داکْس اینترنشنال در 1979 تهیه و تولید کرد و ظاهراً از نظر تلویزیون ژاپن چنان غمناک و تأثیرگذار از آب درآمد که در ابتدا پخش آن را متناسب با گروه سنی کودکان تشخیص نداد. نکته جالب اینکه کمتر کسی تاکنون در ایران می دانست که این انیمیشن براساس رمان بلند مغازة عتیقه فروشی اثر چارلز دیکنز ساخته شده است، اگرچه جریان حوادث آن با رمان در بسیاری از جاها خوانایی ندارد. اشتیاق این اثر در من سال ها ماند و بعدها که ارتباطش را با رمان دیکنز دریافتم، همیشه در پی فرصت خواندنش بودم و بعد هم که خواندنش میسر شد، سالها با رؤیای ترجمة آن و اتودهای هرازگاهی و ذهنی گذشت تا این که طی دوسال و اندی اتود و تصحیح، این ترجمه شکل گرفت. خوانندة عزیزم، دیکنز را بیشتر با  آرزوهای بزرگ ،  خانة قانون زده ،  روزگار سخت ،  دیوید کاپرفیلد ،  آلیور توئیست  و  نیکلاس نیکلبی اش می شناسیم. نام مغازه عتیقه فروشی، اما شاید برای اندک خواننده ایرانی آشنا باشد؛ رمانی که در 1841 به صورت کتاب چاپ شد، اما از حدود یک سال قبلش خوانندگانِ نشریه ساعت آقای هَمفری را هر هفته چشم انتظار ادامه داستان نگه می داشت. انتخاب عنوان  دختری به نام نِل  از سوی مترجم به جای عنوان اصلی، علاوه بر تمهید زیبایی شناختی، دلایلی دارد که به یکی از آنها در بالا اشاره کردم و، دیگر نیز، همین ناشناخته بودن اثر برای خواننده است؛ عنوان اصلی، خاطره یا حس پیشینی را در وجود او برنمی انگیزد و، در نتیجه، آوردنش را حتی ذیل عنوان جدید برای خواننده ایرانی ضروری نمی دانم. نِل است که بار سنگین رمان را بر شانه های کوچکش می بَرَد و شهر و روستا و فضاها و شخصیت ها انگار از اوست که روح و رنگ می گیرند. حضور و لبخندش انگار نظرها را می شوید و باعث می شود حتی بارقه هایی از انسانیت را پسِ پلشتیِ شخصیتی چون کیلْپ بیابی. داستان، داستان نِل است و زیبایی او، پس چرا عنوانش همان عنوان آشنای دختری به نام نِل نباشد؟ ویلیام هاویت، مورخ و نویسندة برجستة انگلیسی، گفته است همة ما به دیکنز مدیونیم، حتی اگر این دِین، فقط و فقط، مدیون لذتی باشد که آفریده هایی نظیر دختری به نام نِل نصیب ما کرده است. به نظر ورینگتون وینترز، برخلاف باور و اشاره برخی منتقدان و ادب پژوهان، واژه روانشناسی برای دیکنز ناشناخته نبوده و او هرگز کار خود را محدود به ارائه پوسته ای بیرونی از شخصیت ها نکرده است. دیکنز را باید یک سروگردن بالاتر از نسل قبل و هم عصرانش دانست، چون باوجود فضای ملودرام می توان بااطمینان خاطر بر نوشته های او مهر برجسته روانشناختی زد و دختری به نام نِل نیز حاصل مشاهدات یک روح حساس و وفادار به زندگی است که از ماهیت روانشناختیِ آن چه درباره اش می نویسد، به خوبی آگاه است و حتی شاید بتوان پا فراتر گذاشت و نوشته های او را بر فروید تأثیرگذار دانست. روزمری مانهنک، دیکنزپژوه نامیِ دانشگاه پنسیلوانیا، بر این باور است که در دختری به نام نِل، مانند دیگر آثار کبیر دیکنز، شاهد تعادل بداهه و طرح ریزی، تنوع خلاقانه و کنترل روایی، آزادی و وحدت موضوعی هستیم. سرانجام، جرج اوروِل در مقاله ای با نام «چارلز دیکنز» پس از پرداختن به پیام آثار دیکنز و مسأله محتوا، به هنر بدیع نویسنده ما اشاره می کند و می گوید آن چه در وجود دیکنز هست و نمی توان تقلیدش کرد، آفرینندگی و نوآوری غریب اوست که در فصل فصل دختری به نام نِل هم شاهد آن هستیم. شما حق دارید سکوت اختیار کنید...  رمان«دختری به نام نِل» نوشته چارلز دیکنز در 1025 صفحه و 46000 تومان از سوی انتشارات علمی فرهنگی منتشر شده است.