جایزه «من بوکر» به نویسنده امریکایی رسید

بهار سرلک رمان سوررئال و تجربی «لینکلن در باردو» که نخستین تجربه جورج ساندرز در دنیای رمان را رقم زد، سه شنبه شب جایزه من بوکر را برای این داستان کوتاه نویس به ارمغان آورد؛ این دومین سال متوالی است که هیات داوران من بوکر این جایزه را به نویسنده ای امریکایی اهدا می کنند. داستان «لینکلن در باردو» سال 1862 و در گورستانی آغاز می شود که آبراهام لینکلن محزون از سردابه ای که جسد ویلی، پسر یازده ساله اش در آن جای دارد، دیدن می کند. ویلی بر اثر تب تیفویید از دنیا رفته است. در محوطه گورستان، روح ویلی به جمعی از ارواح حراف با ویژگی های متفاوت که در مرحله ابتدایی میان زندگی و مرگ قرار دارند، می پیوندد. در همین زمان با دیالوگ های ارواح داستان قالبی شبیه به نمایشنامه یا گزارش تاریخ شفاهی به خود می گیرد تا یک رمان. ساندرز با زبردستی تکه های پراکنده تحقیقات تاریخی و گزارش های خبری معاصر یا حتی ابداعات خودش را در دیالوگ های آنها گنجانده است. از نظر ربه کا جونز، منتقد بی بی سی این رمان تجربی ترین اثر در میان نامزدهای این دوره من بوکر است؛ رمانی چندصدایی که بیشتر شبیه به کلاژی زبانی است. یا به گفته ران چارلز، منتقد کتاب واشنگتن پست، کتاب ساختاری به شدت غیرمعمول دارد. چرا که شامل نقل قول هایی کوتاه از نامه ها، خاطرات، مطالب روزنامه ها و اظهارنامه های شخصی می شود. صدای افرادی را می شنویم که برای رییس جمهور کار می کردند، صدای دوستان، همکاران، دشمنانش و زندگی نامه نویس های قرن نوزدهم در صفحات این کتاب طنین انداز است. همین ساختار غیرمعمول حتی خود نویسنده را در نیمه های راه گیج کرده بود؛ او پس از نوشتن یک سوم این کتاب گفته بود: «کمی شوکه شده ام» و مطمئن نبود کسی بتواند این کتاب را بخواند. به همین دلیل است که جایزه من بوکر ساندرز نشانه تایید رمان غیرقراردادی اش از سوی داوران است و شهامت او را دوچندان کرده است. او پس از دریافت جایزه اش گفته است: «به نظر خودم، نکته مثبتی است که کتاب سخت خوان و به نوعی عجیب است و رمانی سنتی نیست. رمانم را به این قالب درنیاوردم که خودنمایی کرده باشم بلکه بدین خاطر بود که احساس می کردم این قالب تنها شیوه ای است که می تواند من را به داستانم برساند. » رمان «لینکلن در باردو» از رمان های پل استر نویسنده امریکایی، علی اسمیت انگلیسی، امیلی فریدلاند امریکایی، فیونا موزلی انگلیسی، محسن حمید انگلیسی- پاکستانی پیشی گرفت تا به این جایزه معتبر ادبی دست یابد. در نشست خبری این جایزه در لندن، لولا یانگ رییس هیات داوران من بوکر، رمان «لینکلن در باردو» را رمانی «منحصربه فرد» نامید که «به خاطر بدیع بودن و سبک بسیار متفاوتش رمانی برجسته است؛ همچنین شیوه پارادوکس واری که این ارواح مرده، البته ارواحی که کاملا نمرده اند، به زندگی و دنیای شان بازمی گردنند» این رمان را از باقی آثار متمایز می کند. اما با اهدای این جایزه به ساندرز، داوران با واکنش شدید منتقدانی که معتقدند من بوکر جایزه ای امریکایی مآب است، مواجه شدند. سال گذشته زمانی که پاول بیتی، نویسنده امریکایی به خاطر خلق رمان «خیانت» -داستان هزلی سیاهی که از نژادپرستی ها و میراث برده داری و تبعیض نژادی امریکا می گوید- جایزه من بوکر را به خانه برد، نخستین نویسنده امریکایی برنده این جایزه نام گرفت. به گفته الکساندرا آلتر، منتقد نیویورک تایمز، وجه تشابه ساندرز و بیتی این است که هر دو برای نگارش کتاب هایی که با درون مایه های امریکایی و فصل های دردناک تاریخ این کشور سروکار دارند، من بوکر را تصاحب کرده اند. سه نامزد از شش نامزد نهایی امسال امریکایی بودند که همین مساله دور دیگری از انتقادهایی را پیش می آورد که از نادیده گرفتن نویسنده های بریتانیایی و کشورهای مشترک المنافع می گوید. این در حالی است که یانگ به عنوان نماینده هیات داورانش اشاره ای به این نکته نکرد که امریکایی ها معتبرترین جایزه ادبی بریتانیا را به صورت مستعمره خود درآورده اند و گفت: «ما ملیت نویسنده را در نظر نمی گیریم. تنها دغدغه ما کتاب و آنچه کتاب به ما می گوید، است. » من بوکر که در سال 1969 نخستین برنده خود را شناخت، فقط به رمان های نویسندگانی تعلق می گرفت که اهل بریتانیا، ایرلند و کشورهای مشترک المنافع باشند. سال 2014 درهای این رقابت به روی رمانی که انگلیسی نوشته شده و در بریتانیا منتشر شده باشد، باز شد. تصمیمی که بحث و جدال هایی را در دنیای ادبی بریتانیا پیش آورد. همچنین بسط محدوده معیارهای این جایزه انتقادهایی را از دنیای ادبیات به آن وارد کرده است؛ منتقدانی که با تهاجم نویسنده های امریکایی به امکان از دست رفتن کاراکتر بریتانیایی هشدار داده اند. پس از اینکه بیتی سال گذشته این جایزه را به دست آورد، گروهی از نویسندگان از جمله جولیان بارنز و ای. اس بیات، از اجازه حضور امریکایی ها در این رقابت انتقاد کردند. اما در این میان منتقدان امریکایی طرفدار توجه من بوکر به نویسنده های شان نیستند؛ ران چارلز، منتقد واشنگتن پست در مقاله ای که فهرست نامزدهای نهایی به شدت امریکایی را به باد انتقاد گرفته و از یکپارچگی فرهنگ امریکا گله گذاری کرده، از بریتانیایی ها خواهش کرده «جایزه بوکرتان را به خانه خودتان ببرید.» او می نویسد: «برای هر خواننده جدی ادبیات در این کشور، امریکایی مآب کردن جایزه بوکر فرصت اطلاع یافتن از وجود کتاب های بزرگی را که تا به حال به صورت گسترده معرفی نشده اند، می گیرد.» ساندرز، نویسنده اهل تگزاس که در نیویورک زندگی می کند پیش از این جایزه فولیو و جایزه داستان را برای مجموعه داستان کوتاه «دهم دسامبر» به دست آورده بود و «لینکلن در باردو» نهمین کتاب او محسوب می شود. مارگارت اتوود کانادایی، کازوئو ایشی گوروی انگلیسی، وی. اس. ناپیل بریتانیایی و هیلاری منتل انگلیسی از جمله برندگان پیشین این جایزه هستند.