کارکرد اصلی هنر سرگرمی است

در آخرین روز نمایشگاه کتاب مشهد، نشست تخصصی قصه گویی و تأثیر آن بر فرهنگ کتاب خوانی برگزار شد. این نشست، که محل آن سراى اهل قلم نمایشگاه بود، میزبان دکتر محمدرضا سرشار بود. سرشار، مشهور به رضا رهگذر، نویسنده و پژوهشگر و منتقد ادبی و گوینده برنامه رادیویی «قصه ظهر جمعه» است و در نشست یادشده جشن امضایی نیز برای رمان مشهور او «آنک آن یتیم نظرکرده» درباره زندگی پیامبر(ص) برپا شد

آنِ هنرى براى بزرگ سال و کودک یکی است در این برنامه، سرشار درباره اهمیت داستان گویى کودک و نوجوانان گفت: منظور از داستان اینجا داستانى است که گفته مى شود. البته بعضى از کارکردهای مدنظر در داستانى هم که خوانده مى شود مى تواند باشد. نخستین چیزى که کودکان و بزرگ سالان را به داستان جذب مى کند سرگرمى و لذت است و هرکس بخواهد این جنبه را از هنر بگیرد، در واقع، روح هنر را از آن گرفته است. هیچ یک از ما در وهله اول به سمت یک اثر هنرى نمى رویم که چیزى یاد بگیریم. مى رویم که لذت ببریم. اگر اثر هنرى ما را سرگرم نکند و لذت بخش نباشد، از آن کارکرد اصلى خودش دور شده است. پس گزینه اول لذت بخشى و سرگرمى است. وی ادامه داد: یکى از معیارهایی که کسى که مى خواهد داستان بگوید باید داشته باشد این است که خودش از آن داستان خوشش بیاید. مطمئن باشید اگر خودتان این حس را درباره داستانی که می گویید داشته باشید، بچه هم از آن خوشش خواهد آمد. در غیر این صورت، بچه ها هم داستان را دوست نخواهند داشت. در واقع، آنِ هنرى براى بزرگ سال و کودک فرقى نمى کند.  پرورش تخیل فرهیخته نویسنده کتاب «طنابی از آتش» بیان کرد: خاصیت دیگر داستان گویى این است که تخیل فرزند و دانش آموزان شما را به کار مى اندازد و غنى مى کند. پس داستان خوب مى تواند تخیل فرهیخته را در فرزندان ما پرورش دهد، و گنجینه واژگانى فرزندان ما را نیز گسترش مى دهد و غنى می کند. یکى از راه هاى آشنا کردن کودکان با واژگان بیشترى که مناسب سن آن ها نیز هست داستان گویى است. وی افزود: واژگانى که ما معمولا معانى آن ها را مىفهمیم چند دسته است. یکى آن واژگانى است که در گفتار خودمان به کار می بریم و اگر در گفتار دیگران بود، معنى آن را متوجه مى شویم. یک دسته دیگر واژگانى است که دیگران در گفتارشان استفاده مى کنند و ما مى فهمیم اما در گفتار خودمان از آن استفاده نمى کنیم؛ یعنى در جمله معنى اش را مى فهمیم و ممکن است معنى تک کلمه را متوجه نشویم. ادبیات داستانى و داستان گویى گنجینه اى از این واژگان گروه دوم را وارد ادبیات بچه ها مى کند.  تقویت روابط اجتماعی با داستان سرشار صحبت هایش درباره کاربرد داستان گویى را این گونه ادامه داد: بحث دیگرى که در ارتباط با داستان گویى براى کودکان در زمینه زبان مطرح است در واقع، خود بحث زبان آموزى است که این اعم از گسترش گنجینه واژگان زبان است. در هر زبان، ظرفیت هایى وجود دارد که این ظرفیت ها از طریق صنایع ادبى و صنایع لفظى پدید مى آید. فرض کنید تشبیهات، استعاره ها، ضرب المثل ها و تکیه کلام ها مواردى هستند که فراتر از غناى گنجینه واژگانى اند. وقتى یک بزرگ سال داستانى را براى کودک تعریف مى کند، با توجه به تجربه غنى ای که در زبان دارد، به اقتضاى داستانى که تعریف مى کند و به اندازه فهم مخاطب خودش، از این ظرفیت هاى زبانى استفاده مى کند و در واقع، ظرفیت زبان را به طور مستقیم به فرزند خودش معرفى مى کند. وی افزود: کسانى که صاحب این مهارت ها مى شوند، در سخن گفتن، نسبت به همسالان خودشان پیشرفته تر مى شوند و بهتر مى توانند افکار و خواسته هاى خودشان را به مخاطب منتقل کنند؛ یعنى صاحب روابط اجتماعى قوى ترى مى شوند و به همین سبب، موفق تر ند. به اضافه اینکه این ها وقتى که باسواد مى شوند و کتاب مى خوانند، متون را بهتر مى فهمند و با متن هاى مکتوب ارتباط بهتری برقرار مى کنند. بچه هایى که ادبیاتشان بهتر است، ریاضیاتشان نیز بهتر است چون زبان انتقال ریاضیات ادبیات است. اگر متنى درست نوشته شده باشد، بچه اى که به ادبیات مسلط تر باشد آن متن را بهتر مى فهمد. همچنین این نکته براى درس هاى دیگر نیز هست.  داستان گویی به کودک توان گوش دادن می دهد نویسنده «آنجا که خانه ام نیست» با تأکید بر اینکه شنیدن داستان باعث افزایش مهارت گوش دادن مى شود اظهار کرد: مهارت گوش دادن مهارت بسیار مهمى است؛ یعنى عده اى از بچه ها که درس را نمى فهمند به این دلیل است که مهارت گوش دادن در آن ها تقویت نشده است. بچه ها وقتى به موضوعى به شکل داستان گوش مى دهند، چون موضوع براى آن ها جذاب است، با تمام وجود آن را گوش مى دهند و این ها وقتى تکرار مى شود، تمرینى است براى گوش دادن.سرشار کارکرد دیگر داستان گویى را افزایش مهارت تمرکز دانست و گفت: مهارت تمرکز ذهن تقریبا همراه با افزایش مهارت گوش دادن است. کسى که به یک قصه گوش مى دهد مجبور است یک سلسله از ماجراهاى پى درپى را از ابتدا تا انتها دنبال کند و اگر تمرکز کامل ذهنى نداشته باشد، یک جایى رشته کلام را از دست مى دهد و متوجه بقیه موضوع نمى شود.وی خاطرنشان کرد: داستان به دلیل جذابیتى که دارد، مى تواند توانایى تمرکز ذهن را تقویت کند.این نویسنده افزود: داستان گویى همچنین سبب افزایش و عمق بخشى به تجارب مى شود؛ یعنى کودکان بعضى از تجاربى را که شخصا آن ها را به دست نیاورده اند از طریق داستان کسب مى کنند و دیدگاه خودشان را در این زمینه گسترش مى دهند. نمادهای تازه نیازمند یاری نویسنده اند نویسنده کتاب «اصیل آباد» درباره این موضوع که آیا گره گشایى در داستان ها باید صورت بگیرد یا خیر بیان کرد: یکی از ویژگی های داستان هاى قدیمى ما همین رمزى بودن آن است. برای نمونه، حیواناتى که در داستان های کلیله و دمنه هستند نمادهایى از صنف ها و گروه هاى اجتماعى اند. مثلا روباه نشان دهنده انسان ها و گروه هاى مکار و حیله گر است. در این حد که فرهنگ نمادهاى عمومى است و مردم کم و بیش در کشور ما با آن ها آشنا هستند، نیاز به گره گشایى نیست ولى اگر نویسنده اى آمد و داستان رمزى جدیدى نوشت و در آن نمادهایى به کاربرد که تازه هستند، اینجا طبعا معلم، والدین و نویسنده باید به نحوى کمک کنند که ذهن مخاطب به سمت مصادیق انسانى این نمادها هدایت شود. شکیبا افخمی راد