مواجهه چند بعدی «تهرانی ها» با هنرمندی و شهرنشینی

امیرحسین خورشیدفر در رمان «تهرانی ها» سعی کرده فضاهای داستانی را به محیط های محدود و اغلب بسته آپارتمانی خلاصه نکند و سراغ فضاهای متنوع و مکان های عمومی هم برود.

به گزارش ذاکرنیوز، تازه ترین رمان امیرحسین خورشیدفر با عنوان «تهرانی ها» به تازگی از سوی نشر مرکز منتشر شده است. علی  الهه سلیمی نویسنده، روزنامه نگار و منتقد ادبی با ارسال یادداشتی برای ذاکرنیوز، به نقد و بررسی این رمان پرداخته است. متن این یادداشت را در ادامه می خوانیم: پرداختن به زندگی هنرمندانی که به هنر خود عشق می ورزند و با آن زندگی می کنند، مستلزم شناخت دقیق روحیات این هنرمندان است که معمولا تصور عموم از آنها با واقعیت های ذهنی این افراد در تضاد است. برای یک هنرمند واقعی، همه دارایی و هویتش، همان هنری است که از آن برخودار است. حالا اگر موانعی بر سر راه تحقق ایده های هنری ایجاد شود، بیان واکنش های ذهنی و عینی هنرمندانی که با مشکل مواجه شده اند، روایت خواندنی خواهد شد که رمان «تهرانی ها» نوشته امیرحسین خورشیدفر، اثری در این راستاست. خورشیدفر، قهرمانانی را برای رمان خود انتخاب کرده که همگی به نوعی دل در گرو ایده ها و فعالیت های هنری دارند. مانند شخصیت شاپور صبری، که نقاش است و نمونه ای از آثارش در نمایشگاه سالانه هنرمندان نامی پذیرفته شده است. شخصیت بیک رادشم، هم سرپرست یک گروه راک فعال در سال های قبل از انقلاب است که در تهران اجراهای ثابت دارد و در آبادان هم برنامه جنجالی اجرا می کند. شخصیت رحمت حق وردی هم در شاخه دیگری از هنر فعالیت دارد. او انیماتوری است که در خارج از کشور تحصیل کرده و برای تحقق رویایش به ایران باز می گردد. وجه مشترک این شخصیت ها، تنفس در هوای هنر و در عین حال، بیگانگی با محیط های هنری در زمانه خود است. آنها هنرمندانی هستند که می خواهند برای هنر خود جای پای مستحکمی در جامعه ایرانی پیدا کنند اما غافل از این که میدان هنر در دست افرادی است که نه تنها هنرمندان واقعی نیستند بلکه به نوعی خود را قیم هنرمندان واقعی هم می دانند. بنابر این، اولین مانع در سر راه قهرمانان داستان تهرانی ها، مراکز سرمایه گذاری در عرصه های هنری و اهرم های قدرت در این بخش است که به جای حمایت از هنر و هنرمند، درصدد بهره گیری از ایده ها و خلاقیت های هنرمندان است تا بخشی از آن را به نام و به کام خود کند. حتی در مواردی برای پیشبرد مقاصد خود، چه بسا هنرمندان را قربانی و فدای جاه طلبی های خود کنند. چنین موقعیت قصوی بکری باعث شده خورشیدفر در موقعیتی قرار بگیرد که از تلاقی تضادها، روایت های متنوع خود را بیان کند. ساختار داستان تهرانی ها به گونه ای است که چند روایت موازی بار اصلی قصه را به دوش می کشند. اگر بخواهیم به مجموع روایت های موازی، محوریت ثابتی قائل شویم، همان سیستم معیوب در عرصه های هنری است که در آن، صاحبان سرمایه و قدرت، به راحتی ایده ها و خلاقیت های هنری هنرمندان واقعی را به نفع خود و یا سیستمی که در آن کار می کنند مصادره کرده و گاه با قربانی کردن هنرمند، در فکر پیشبرد مقاصد سازمانی خود هستند. در این بین، مقاومت و سختکوشی برخی از هنرمندان که صاحبان اصلی ایده و در مواردی اجراهای هنری هستند، کشمکش هایی را در طول قصه ایجاد می کنند که در «تهرانی ها» این موارد اغلب ذهنی است. بخش های زیادی از قصه به روایت ذهنی شخصیت های داستانی اختصاص یافته که به نظر می رسد در بخش هایی از داستان بیش از حد متعارف است و به نوعی خارج از بافت تعریف شده برای این داستان است. برخی از شخصیت های داستانی هم در نگاه اول، تناسبی با تنه اصلی این داستان ندارند اما در پایان جایگاه واقعی و شایسته خود را در تکمیل پازل های به ظاهر پراکنده این اثر باز می یابند. مانند شخصیت کریستین که متخصص در امور نصب دوربین های نظارتی است. کاری که بخش دیگری از پازل نقش آفرینی کانون های سرمایه و قدرت را تکمیل می کند. یا شخصیت پوران شعاع، نویسنده تازه کار که میل زیادی به نقش آفرینی دارد، اما در دایره ای دیگر قرار گرفته است. مجموع گزینه هایی که نویسنده برای داستان تهرانی ها انتخاب کرده به رغم همسویی ظاهری در بسیاری از مواقع، اغلب در مقابل هم قرار می گیرند و شکل گیری تضادها، عنصر کشمکش در قصه باعث می شود. خورشیدفر سعی کرده فضاهای داستانی را به محیط های محدود و اغلب بسته آپارتمانی خلاصه نکند و برای همین در رمان تهرانی ها با فضاهای متنوع و مکان های عمومی در تهران و شهرستان ها و حتی شهرهای اروپایی مواجه هستیم که طبعا پای افرادی مختلفی، به غیر از قهرمانان اصلی داستان را به این اثر بار کرده است. نکته مهم بعدی درباره این رمان، بهره گیری از یک زبان ویژه و معیار است که توانسته اجزای پراکنده قصه را به هم پیوند بزند. با نثری روان که نشان از اشراف به دایره واژگانی وسیع دارد: «استودیویی که بیک و واروژ دیدند زیرزمین صدر و بیست متری در محله عباس آباد بود. دم و دستگاه از خارج وارد شده بود، اما قبل از آنکه صاحب استودیو کارش را شروع کند، زنش در آمریکا تصادف کرد و طوری شد که ناچار شد فورا استودیو را زیر قیمت بفروشد. اکازیون واقعی. دار و ندار بیک و واروژ روی هم برای استودیو کم می آمد. بیک امیدوار بود دادگاه ارث و میراث فیروزه به سرانجام برسد که نرسید. فهمیدند امیدی هم نیست که تا یکی دو سال دیگر حق به حق دار برسد.» (ص ۳۱۹) قهرمانان اصلی داستان؛ بیک رادشم، شاپور صبری و رحمت حق وردی، سه ضلع یک مثلث و مکمل همدیگر هستند که پیکره واحدی را تشکیل می دهد و در این اثر، آن پیکره واحد پیراهن هنر را به تن کرده است. به بیان دیگر، مفهوم «هنر» در این اثر هویت ویژه و مستقلی دارد و عملا نقش یکی از کاراکترهای پیوند دهنده اجزای به ظاهر پراکنده قصه را بازی می کند. چاپ های اول و دوم (۱۳۹۶) رمان «تهرانی ها» نوشته امیرحسین خورشیدفر، در ۴۵۶ صفحه، هر چاپ در ۱۰۰۰ نسخه از سوی نشر مرکز در تهران چاپ و منتشر شده است.