«نی نا»؛ دختری که طغیان کرد و درد جامعه اش را فهمید

ساخت وبلاگ

شرق/ «نی نا»، رمان اخیر شیوا ارسطویی، چندی پیش توسط نشر پیدایش منتشر شده است. ارسطویی معتقد است این رمان، در رسیدن به نفس نوشتن «قصه»، برایش یک دستاورد محسوب می شود. می گوید در این رمان عناصر قصه نویسی را در رویکردی تازه به کار گرفته است تا از آن ها به نفع ساختن جهانی استفاده بکند که نشانه های آن به کمک هم سمبل ها را کنار می زنند و در مسیری از یک مجاز مرسل بلند، به واقعیتی جدید راه پیدا می کنند، تا قصه دختری به نام نی نا را در خود هضم و جذب کنند. او از وسواس هایی که در خلق معماری بیرونی و درونی قصه اش با آن ها دست وپنجه نرم کرده است نیز می گوید و از پافشاری اش در خلق امکان حرکت رو به جلو برای دخترکی که قرار است رنج رسیدن به یک جهان بینی فردی را، مستقل از همه سونامی های درونی و بیرونی ، به تنهایی بر دوش بکشد. بازوی اصلی در شخصیت پردازی نی نا، شخصیت سیروس است. شیوا ارسطویی معتقد است هر سیستمی در هر دوره ای به یک نحوی به خِردی «سیروسانه» نیازمند است؛ مردی که پدر هست، ولی پدرسالار نیست. «نی نا» در چه دوره تاریخی، سیاسی و اجتماعی از دوران معاصر ما روایت شده است؟ آیا به لحاظ پس زمینه تاریخی با رمان «من و سیمین و مصطفی» همزمان است؟ با وجود زمان بندی دقیقی که تلاش شده در رمان «نی نا» به کار گرفته بشود، گمان نمی کنم « نی نا» در رده بندی رمان های تاریخی قرار بگیرد. همچنان که گمان نمی کنم رمان «من و سیمین و مصطفی » نیز، علیرغم پس زمینه ی تاریخی ایی که شما به آن اشاره می فرمایید، در این نوع رده بندی ها قابل تعریف باشد. رمان «نی نا»، قصه ی زندگی یک خانواده ی ایرانی است متعلق به طبقه ی متوسط با همه ی مولفه ها و نشانه هایی که این طبقه در هر دوره می توانند داشته باشند. روایت زندگی آدم هایی است که در اصطلاح به آنها می گویند آدم های «معمولی» ولی نه لزوما «عامی». می گویم روایت یک خانواده از طبقه ی متوسط «ایرانی»، به این دلیل که طبقه ی متوسطی که در ایران زندگی می کنند بسیار تفاوت دارند با طبقه ی متوسطی که در هر کجای دیگر دنیا زندگی می کنند. در این رمان از این طبقه، خانواده ای انتخاب شده با یک معماری خاص از زندگی خانوادگی. « نی نا»، پیش از آنکه یا بیش از آنکه محصول یک دوره ی تاریخی ، اجتماعی، سیاسی باشد محصول بهشت گمشده ای است که پدر نی نا، سیروس، آن را فراهم آورده بود یا خیال کرده بود که فراهم آورده است. چنانچه این رمان، خطی روایت می شد ژانر قصه های «یکی بود یکی نبود» را پیدا می کرد. گرچه همچنان تلاش شده تا حدود زیادی لحن قصه های «یکی بود یکی نبود»، در جاهایی که زبان رمان اقتضا می کند رعایت بشود. می گویم لحن، ولی نمی گویم ساختار قصه های «یکی بود یکی نبود». به این معنی که وقتی خواننده رمان را تمام می کند و آن را می گذارد کنار، تمامیت قصه به لحنِ «روزی روزگاری»، در ذهنش بازنمایی می شود. در صورتی که تلاش کرده ام روایت به شکلی ساختارمند، به شیوه ی رمانی نو به اجرا دربیاید. ولی شکل و درون مایه ی رمان «من و سیمین و مصطفی» و روایت آن، به کلی از جای دیگری آب می خورد. شاید آنجا با نوعی اختلاف طبقاتی، البته به شکل ایدئولوژیک و پارودیکش، سروکار داشته باشیم. در رمان «من و سیمین و مصطفی»، با آدم های معمولی ایی سروکار نداریم که متعلق به یک طبقه ی اجتماعی خاص و تعریف شده باشند. آن ها آد م هایی هستند که در میان فاصله های طبقاتی گیج می زنند و به دنبال یک عدل ایدئولوژیک می گردند. ایدئولوژی ایی که آدم ها در رمان «من و سیمین و مصطفی» به آن چنگ زده اند، وارداتی است و به همین دلیل با آن رفتاری پارودیک صورت گرفته در متن. در صورتی که در رمان «نی نا» با هیچ نوعی از ایدئولوژی سروکار نداریم، با فرهنگ طبقه ی متوسط سروکار داریم و با قصه ای که می تواند در این بستر فرهنگی شکل بگیرد. چرا این رمان را به روایت اول شخص مفرد ننوشتید ؟ زاویه دید در این رمان محدود به سوم شخص مفرد است. محدود به زاویه دید «نی نا». چون قصه علیرغم رویکردش به ساختار رمان نو، «نی نا» را گذاشته وسط متنی که قرار است او را در لحن ِیکی بود یکی نبود، نشان بدهد. در واقع ما در این رمان «نی نا» را و بقیه را از زاویه دید محدود به نی نا، نشان می دهیم. اقتضای این بازنمایی، زاویه دید اول شخص مفرد نیست. در این رمان ما با «منِ» نی نا سروکار نداریم. بلکه با «او» ی نی نا سروکار داریم . این سوال را از این حیث مطرح کردم که درخشان ترین بخش رمان ، بخش پایانی آن است. آن جا که ذهنیت «نی نا» به ملموس ترین شکل روایت می شود. «نی نا» ذهنیتی آشفته و بحرانی دارد. چرا نخواستید که از زاویه دید این ذهن آشفته به روایت رمان بپردازید؟ نمی دانم چرا خیال می کنید که فقط از زاویه دید محدود به اول شخص، می شد آن ذهنیت آشفته را روایت کرد؟ کما اینکه علیرغم مدیریت زاویه دید در محدودیتش به سوم شخص نی نا، پایانی که شما پسندیده اید، به اجرا درآمده است. اگر با انتخاب این زاویه دید و مدیریت دقیق آن از آن ذهنِ آشفته فاصله نمی گرفتم، لابد نمی توانستم آشفتگی آن را به این شکل درخشانی که شما می گویید به اجرا در بیاورم. همان گونه که در بازنویسی نهایی رمان به این نتیجه رسیدم که محکم ترین و بهترین گشایش برای روایت رمان «نی نا»، آنجایی است که نی نا حرکت می کند در جهت فاصله گرفتن از جایی که ممکن بود او را راکد نگه بدارد و منفعل. یک اتاق اجاره کرد در یک بالاخانه، مشرف به میدان فردوسی در روایت این رمان، سیروس نقشی محوری دارد. طرز فکر و رفتار او با جزئیات دقیق تصویر شده است. سیروس مردی است که در برخی جهات تفکری منحصربه فرد دارد که خانواده اش را نیز تحت تأثیر این نوع تفکر قرار داده است. چرا خانواده ای با این ویژگی ها را برای روایت رمان انتخاب کردید نوع طبقه ی اجتماعی ، در رمان «نی نا» اهمیت دارد. وقتی رمان را می نوشتم خودم هم مدام وسوسه می شدم که شاید سیروس شخصیت محوری این رمان باشد. فصل به فصل که پیش می رفتم سیروس تبدیل می شد به یک مرد عملگرای ایرانی از نوع ایده آلش. از آن مردهایی که در خانواده های طبقه ی متوسط ایرانی کم نداریم. آن نوع آرکتیپ از مرد که زن های خانواده می توانند با خیالی آسوده به او و جهان بینی اساطیری اش در حمایت از کیان خانواده تکیه بکنند ولی خودشان نیز در عملگرایی زنانه شان پیشرو باشند. در ادبیات معاصر ما کمتر به این بخش از طبقه ی شاد و راضی متوسط اعتنا شده است. ولی سیروس تا آن جایی آرکتیپ باقی می ماند که تسلطش را در حفظ بهشت کوچکی که ساخته از دست نمی دهد. سونامی تغییر و تحولات فرهنگی و اجتماعی گیجش می کند. در حرکت از سنت به سمت مدرنیته کم می آورد. در حالی که تا جایی، به خوبی توانست از عهده ی ایفای نقش اساطیری اش به عنوان مرد خوش فکر خانواده بر بیاید. اساطیری از این لحاظ که همانند نمونه های ازلی اش، تلاش کرد غار و قلعه ی خودش را از سونامی های اطراف در امان نگه بدارد. برای ساخته شدن ابعاد قدرت شخصیت سیروس با نمونه های مختلفی از مردهای این طبقه ی متوسط و راضی و خوشحال و بی عقده به شکل صورت مثالی ایی که آن را هنوز در ناخودآگاه جمعی مردانه شان باقی دارند، گفت وگو کردم. سیروس در هفده سالگی از خانواده و تمدنی غیرشهری دست دختر بچه ای را که ناخواسته به عقدش در آورده اند، گرفته و مهاجرت کرده به پایتخت. او علیرغم جوانی اش مردی نیست فاقد شعور و فاقد آگاهی که با دختربچه ای فقیر از یک خانواده ی ناآگاه که یک نان خور اضافی را رانده است، بیامیزد. مردهای زیادی را در سنت و فرهنگ خودمان می شناسم که دارای آن اندازه از درک و آگاهی هستند که می دانند با دختربچه ای که او را به زور به عقدش درآورده اند، چگونه رفتار بکنند. مردهایی که فی نفسه از خردی مردانه و سالم برخوردار هستند. نمی خواستم به این ماجرا رویکردی فمنیستی، پیش پاافتاده و رادیکال داشته باشم. سیروس فخری را هدایت می کند به سمت نوعی خاص از بلوغ و خرد زن خانواده بودن و بزرگش می کند و سپس با او می آمیزد. گرچه به شیوه ی خودش. در رمان می خوانیم که نی نا محصول هشتمین روز از اولین بلوغ فخری است. سیروس مردی است که با زنهای خانواده اش دیالوگ برقرار می کند. دیالوگی بیرونی و درونی. خانواده برای او یک آرمانشهر است که برای به وجود آمدن آن و حفظ حریم آن تلاش می کند. می خواهد برای زن های خانواده اش حریم بسازد و امنیت ولی نمی خواهد آنها را در بند بکشد. مهمترین جهان بینی ایی که به دخترش می آموزد، آزادی در انتخاب سبک زندگی اش است و این فرهنگ تولید نمی شود مگر با دیالوگ های مدام و اعلام حضوری امن از خردی پدرانه. سیروس مرد هست، ولی مردسالار نیست. پدر هست، ولی پدرسالار نیست. علیرغم اختلاف سنی کمی که با دخترش دارد، رفاقتش با نی نا سبب نمی شود که پدر بودنش را فراموش کند. پدر بودن برای سیروس به معنای نقطه ی اتکا بودن است، نه مانع بودن و امرونهی کردن. سیروس در سنت خانواده نوعی تجدد می آفریند. ولی از آن جایی که هیچ انسانی در کمال باقی نمی ماند، سیروس هم در مواجهه با تحولاتی که نی نا را رو به جلو می راند، کم می آورد و با این حال، مانع حرکت نی نا رو به جلو نمی شود. فخری هم که در رابطه با سیروس مختصات خاص خودش را دارد. سیروس قرار نیست قهرمان باشد. قرار نیست انسانی باشد کامل و بی نقص. سیروس فقط باید به عنوان یک خرد مردانه میان زن ها حضور داشته باشد و تا جایی که در توانش است این شعور ذاتی مردانه را به کار بگیرد. سیروس خط بطلانی است بر تمام تفکرهای کلاسیک و رادیکال فمنیستی. به نظر من هر سیستمی به یک نحوی به حضورخردی سیروسانه نیازمند است. انتخاب این بخش از طبقه متوسط، نکته ای قابل توجه است چون بسیاری از داستان هایی که با پس زمینه جنگ یا انقلاب نوشته می شوند به روایت زندگی قهرمان ها یا ضدقهرمان ها می پردازند اما در رمان «نی نا» آدم هایی تصویر شده اند که کاری با وقایع اجتماعی ندارند. نه انقلابی اند و نه لزوما مخالف انقلاب و همچنان می خواهند طبق قواعد خودشان زندگی کنند جایی خوانده ام که جوامعی که در آنها تمدن و عدل برقرار است، جوامعی هستند که مردم حضور دولت ها را حس نمی کنند و اصلا آدم هایی که بر آنها حکومت می کنند، توی چشمشان نیستند یا مدام درباره ی آنها حرف نمی زنند. به نظر من این عدل و تمدنی نیست که دولت ها باید آن را بیافرینند. این عدل و تمدنی است که خود مردم باید آن را به وجود بیاورند و طبقه ی متوسط در جوامع درست ودرمان ، معمولا توانایی این را دارند که چنین تمدنی را با کمترین آسیب و صدمه به وجود بیاورند . مردم این طبقه به خودشان وابسته هستند نه به دولت ها. معمولن آگاهی ذاتی خودشان است که شیوه ی زندگی شان را معین می کند. این طبقه، به دلیل آگاهی خودساخته ای که دارد، طبقه ی مظلومی نیست. در متون مقدس مدام تکرار می شود که تا مظلومی وجود نداشته باشد ، ظالمی به وجود نمی آید. منظور از طبقه ی متوسط شاید اینجا به معنای آن طبقه ای باشد که نه فقیر است و نه ثروتمند. طبقه ای است بی طمع، واقع بین و قائم به ذات خود. طبقه ای که آنچه را دارد، خودش به دست آورده است. نه دزدی می کند نه از دولت ها تکدی می کند و نه مظلوم نمایی می کند و نه برای یه کم پول بیشتر کلک سوار می کند و مدام چرتکه می اندازد و پول روی پول می گذارد. با آنچه خودش به دست آورده و ساخته زندگی می کند و از آن لذت می برد. در حالی که طبقه ی مظلوم، طبقه ای است خطرناک و سیری ناپذیر. درست مانند طبقه ی قرینه ی خود که همان طبقه ای است که متکی بر ثروت اش است. ثروتی که غالبا یا به او به ارث رسیده یا با ریاکاری و فرصت طلبی، حسرت جویانه، آن را از آن خود کرده. این طبقه در هجوم به آن طبقه ی مظلوم، مجبور است پا بگذارد روی طبقه متوسط و از روی آن رد بشود تا برسد به جدل هایش با آن طبقه ی مظلومی که خودش را بازیچه کرده است. بنابراین گاهی در هجوم سونامی های سیاسی، طبقه ی متوسط، تبدیل می شود به قربانی اصلی. سیروس تلاش می کند خودش را و خانواده اش را از جنگ جدا نگه بدارد. اما احمدجانی که ناخواسته فرزند و محصول سونامی های مختلف سیاسی است، سر از زیرزمین قلعه یا بهشت او درمی آورد و کم کم تبدیل می شود به یک صورت مسئله ی مبهم که سیروس خیال می کرد در حساب و هندسه ی شیوه ی زندگی او، حل شدنی است. به جز سیروس که می کوشد زندگی اش را از وقایع اجتماعی دور نگه دارد، آدم های دیگری نیز در رمان می خواهند از بحران ها و تحول های اجتماعی فاصله داشته باشند. در دوره ای که باور مسلط ماندن و مقاومت کردن بوده، احمدجان از جنگ فرار کرده و پسر هاسمیک از مرزها به ارمنستان گریخته و حتی نی نا هم بعد از بحرانی که در رابطه اش با احمدجان به آن دچار می شود از خانه پدری اش فرار می کند و به خانه هاسمیک می رود و اتاقی از او اجاره می کند. «نی نا» در ناز و نعمت و خوشبختی ایی که سیروس ساخته و دارد از از دست رفتن آن جلوگیری می کند، تربیت شده. ولی مدام در ذهنش ندایی می شنود از خارج از دیوارهای آن زندگی عروسکی. مدام از آن قلعه دور می شود و به آن نزدیک می شود. درنهایت، تجدد برای «نی نا» در آمیختن با تحول انقلاب معنا پیدا می کند. انقلابی که خرد سیروس آن را ندیده گرفته است. چون نمی خواهد از نقش اساطیری خودش برای حفظ آرامش خانواده جدا بماند. سیروس انقلاب را فهمیده اما خودش را به نفهمیدن می زند. ولی هنوز عقلانیت خودش را از دست نداده. همان عقلانیتی که نی نا را با آن تربیت کرده است. نی نا محصول عقلانیت سیروس است. پس وقتی سیروس متوقف می شود، نی نا او را به چالش می کشد. مدام با پناه دادن احمدجان در آن زیرزمین مخالفت می کند. ولی درنهایت خودش هم به فرار به عنوان یک راه حل می اندیشد. احمدجان از جنگ فرار کرده و نینا از احمدجان فرار می کند. درواقع نی نا از نفس فرار کردن، فرار می کند. می خواهد در آن اتاقی که در آن بالاخانه اجاره کرده با درآمدی که از تدریس خصوصی به فرزندان منفعل طبقه ی مرفه بالای شهر به دست آورده، استقلال را تجربه بکند. استقلال از بهشت سیروس را. استقلال از آن تابلوی شوم احمدجان را. و استقلال از عشق به شهروز را. و استقلال از انتظار برای برگشتن شهروز را. از سیروس یاد گرفته که سبک زندگی خودش را خودش تعیین بکند. سیروس مانع او نمی شود. کماکان تلاش می کند به عنوان نقطه ی اتکای نی نا عمل بکند در انتخاب هایش. وظیفه ی سیروس، حضور سیروس است. هم برای فخری و هم برای نینا. خیابانِ بی طبقه اما سیروس و آدم هایی مثل او فقط بخشی از طبقه متوسط اند چون بخش کثیری از طبقه متوسط سوژه های انقلاب بودند و مثلا در خود «نی نا» همان دانشجویانی که در دانشگاه هستند جزو طبقه متوسط اند و طرفدار انقلاب هم هستند. از این رو موقعیت سیروس و آدم هایی مثل او در مواجهه با وقایع اجتماعی موقعیت دشواری است بله، موقعیت سیروس بسیار دشوار است. اولویت سیروس، اومانیزمی است که به آن پایبند است. و آرمانش خوشحال نگه داشتن زن و بچه اش است. در این میان نی نا هم انسانی است در حال رشد و در حال عبور از آن نوع و امانیزمی که کم کم دارد در قلعه ی سیروس بی معنا می شود. در حالی که فخری به آن قلعه انس گرفته است. ولی سیروس فخری را هم به ادامه ی شغلش در آرایشگاه تشویق می کند. نمی گذارد هیچ اتفاقی، فخری را خانه نشین بکند. فخری را طوری بار می آورد که بدون سیروس هم بتواند زندگی اش را بگذراند. ولی هیچ وقت از حضورش، از آن وظیفه ی ازلی اش، کم نمی گذارد آیا برای نشان دادن موقعیت دشوار زندگی سیروس و آدم هایی شبیه به او دوره های انقلاب و جنگ را پس زمینه روایت «نی نا» قرار دادید؟ انقلاب و جنگ روایت اصلی رمان «نی نا» نیست. بهانه ی روایت زندگی رو به رشد نی نا است. این رمان قصه ی زندگی دختری است به اسم نی نا. ساختن ریتم مراحل مختلف زندگی او و ساختن جهانی که نی نا در آن طی طریق کرد و رسید به بلوغی که باید به آن می رسید، برای خودم یک دستاورد به حساب می آید. «نی نا» روایتی تکه تکه دارد که از همان ابتدا مدام به لحاظ زمانی پس وپیش می رود. آیا این شیوه از روایت به دلیل پیوند با بحران نی نا و ذهنیت آشفته او انتخاب شده است؟ رمان «نی نا» روایتی تکه تکه ندارد. برعکس. روایتی دارد با یک زمان بندی حساب شده و یک مهندسی دقیق. قرار است خواننده در این رمان، مدام رابطه ی علت و معلولی میان رویدادها را گمانه زنی بکند. زمان بندی ها طوری تنظیم شده که این گمانه زنی ها، مدام به تعویق و به تاخیر بیفتد. خلق این نوع تعلیق در زمان، با توسل به امکانات موجود در آینده ی روایت، برایم تجربه ای بود بدیع. زمان بندی این رمان ریاضیاتی دارد دقیق. ریتم روایت آن بارها بازنویسی شده تا برسد به یک دراماتورژی قابل قبول. تلاش کردم بدون آنکه روی یک خط مستقیم پیش بروم، جهانی را بیافرینم که از هفده سالگی سیروس و دوازده سالگی فخری شروع می شود تا برسد به بیست وچند سالگی نی نا. نی نا، در پایان قصه اش یکه وتنها رفت به یاری آن هایی که قربانی حضور یک اشتباه غیرقابل جبران شدند. نی نا، یکه و تنها رفت تا آن اشتباه بزرگ را تبدیل بکند به یک فضیلت بزرگ. خواندن گزارش در روزنامه، در انتهای رمان، به عنوان یک نشانه، نقطه ی رسیدن نی نا است به آگاهی، نه روایت جنگ. خواندن آن تیتر بزرگ و سیاه در روزنامه ی صبح آن روز که: «علت شکست چه بود؟» این تیتر و خواندن آن گزارش برای نی نا یک نشانه بود. آنها که فرار نکرده بودند. آنها که فرار کرده بودند و آنها که اصلن دنبال نکرده بودند. تا آنجا که به خودش مربوط بود، باید حرکت می کرد به سمت محلی که نباید آن اشتباه در آنجا صورت می گرفت. باید حضوری پیدا می کرد عینی. ولی به شیوه ی خودش. یا شاید به شیوه ی سیروس. گرچه حکم نهایی را فخری صادر کرد. در حالی که ژاکت نیمه بافته ای در دست هاش بود و آن را می بافت برای احمدجانی که منتظر حکم اعدامش بودند، گفت : «تقصیر شهروز بود». شکل زندگی سیروس و تأکید افراطی او به بی تفاوت بودن نسبت به زندگی بیرون از مرزهای خانه اش، او را تبدیل به آدمی می کند که از جامعه پرت افتاده است. آیا این بیم را نداشتید که بیرون افتادن سیروس از جامعه آن هم در دوره ای مثل جنگ و انقلاب روایت رمان را غیرواقعی نشان دهد؟ نه فقط بیم آن را نداشتم بلکه قصدم این بود که جهانی بسازم از آدم هایی که نمونه های آنها در دنیای امروز ما فراوان است. آنهایی که هیچ نقشی در جنگ ها و درگیری ها ندارند ولی مانده اند بی جا و بی مکان. پناهنده هایی که مدام دنبال جایی می گردند که برای خودشان قلعه ای درست بکنند کوچک که بتوانند در آنجا زندگی خود و خانواده شان را در امان نگه بدارند. برای آدم هایی مثل سیروس هیچ آرمانی خارج از آن خانه ی سه قسمتی ِکوچک که در آن جا خانواده اش را در امان نگه می دارد، وجود ندارد. خانه ای که نقشه و مهندسی آن با دقت بسیار در رمان ساخته و تصویر شده است. از زیرزمین تا پشت بام. و حتی معماری دقیق آن حیاط کوچک. و حتی معماری دقیق شهری که خارج از آن قلعه وجود دارد. نی نا مدام در حال رفت و آمد از این قسمت به آن قسمت از این قلعه ی عروسکی است و در حال رفت و آمد به فضای بیرون از این قلعه که بخش معماری شده ی خیابان ها و محله هایی است که دوروبر این قلعه وجود دارد. دور و نزدیک. ساختن نمای دقیق آن آرایشگاه محلی و ساختن میزانسن آینه هایی که مدام با ابروهای او بازی درمی آورند، ساختن تصویر نی نا به عنوان یک مادینه در تابلوی احمدجان، در آن زیرزمینی که گوشه به گوشه ی آن نشان داده شده است، معماری خانه ای که نقشه و خط کشی های آن و حتا تعداد پله هایی که قسمت های مختلف خانه را به هم وصل می کند و آن نردبامی که گوشه ی حیاط برای رسیدن به بام کوچک خانه گذاشته شده، و پله های بلندی که او را می رساند به آن بالاخانه در خانه ی هاسمیک و معماری دقیق خانه ی هاسمیک، و ساختن نمای دانشکده ی فنی، باز هم با پله های کوتاهی که شهروز وسط آنها قامت برمی افراشت برای نی نا و بسیاری نکته های دقیق دیگر، همه در خدمت هم، و در خدمت فراهم آوردن تصویر اندیشه ای واحد از یک رمان، برایم دستاورد کمی نبود. به مشاهده ی پله به پله ی جهانی نشستم که باید آن را برای روایت قصه ی نی نا به کار می گرفتم و می ساختم. نی نایی که نمی خواهد در تابلویی باقی بماند که در آن دارد به او تجاوز می شود. این همه پناهنده ای که این روزها تصویرهای آن ها را در رسانه ها می بینیم به چه دلیل به فکر ترک کردن خانه و کاشانه شان افتاده اند؟ آیا وقتی به چشم های ترسیده ی بچه هایی نگاه می کنیم که آواره شده اند، به این فکر نمی کنیم که آنها روزی حتما رمان های بزرگی خواهند نوشت؟ به نظرم جهان بینی ایی که در این رمان وجود دارد، جهان بینی ایی است کاملا اومانیزم و صلح جویانه. جزئیات خانه سیروس با ریزترین جزئیات توصیف شده و به نظر می رسد روایت رمان در راستای ذهنیت سیروس به طرز عامدانه ای از به تصویر کشیدن شرایط بیرون از خانه او تن زده است و وقایعی مثل انقلاب و جنگ هم از طریق ذهنیت آدم های این خانه تصویر شده اند. با این حال اما درنهایت واقعیت بیرونی مسلط می شود و سیروس نمی تواند با آرمان های فردی اش در برابر واقعیت بیرونی مقاومت کند و به عبارتی تلاش های او به شکست می انجامد و بحران به درون خانه اش کشیده می شود. به اجرا درآوردن رفتارشناسی مو به موی سیروس در آن فصل هایی که مراقب درزهای خانه اش است، گوشه های شخصیت او را برملا می کند. اما مصیبت نه از یک درز شکافته می لغزد تو و نه از آسمان نازل می شود. احمدجان از در اصلی خانه دعوت می شود به میهمانی و بلافاصله مثل یک بمب ساعتی در زیرزمین خانه جاخوش می کند و عاقبت خانه را منفجر می کند. حالا دیگر نه نی نا یک پرنسس بالرین است و نه سیروس و فخری، زن و مرد ازلی ابدی قصر کوچک و قدیمی خودشان هستند. یکی از ویژگی های مشترک شخصیت های «نی نا» این است که غالب این آدم ها در برهه ای از تاریخ در اقلیت قرار داشته اند و زندگی شان با بحران روبرو شده. مقاومت سیروس در برابر امر جمعی او را در موقعیت یک اقلیت قرار داده، هاسمیک زنی است که در دوران جنگ همچنان با گرفتن فال قهوه زندگی می کند و یاقوت نیز زنی است که با وقوع انقلاب و جنگ دوره اش به سر آمده. این طور نیست؟ نمی دانم شاید آدم هایی مثل سیروس و هاسمیک بس که روایت نشده اند، تبدیل شده اند به اقلیت. هاسمیک شخصیتی پدیدارشناسانه دارد. روایت شخصیت هاسمیک و جانشین سازی او با شخصیت یاقوت، نیاز به یک طی طریق جدی داشت. یاقوت در این رمان از تیپ یک زن مجنون دوره گرد تبدیل شده به کارآکتری که زبان پیدا کرده، لحن پیدا کرده و حرف می زند و فکر می کند و جهان بینی تولید می کند. از یک سمبل پیش پاافتاده، تبدیل شده به نشانه ای متصل به طول نشانه هایی از یک مجاز مرسل بلند و دقیق. در «نی نا» مکان ها اهمیت زیادی دارند. مثل زیرزمینی که احمدجان در آن پناه می گیرد یا خانه هاسمیک که در مرکز شهر و در میدان فردوسی قرار دارد. این خانه وقتی اهمیت پیدا می کند که درست در دوره ای که بخش زیادی از مردم درگیر بحران های جمعی هستند، عده ای از زنان طبقه متوسط به مرکزی ترین نقطه شهر می آیند تا فال قهوه بگیرند. میدان فردوسی و خیابان انقلاب از شلوغ ترین نقطه های تهران و همیشه مکانی برای حضور مردم بوده اما خانه هاسمیک، انگار جزیره ای مجزا و تک افتاده در مرکزی ترین نقطه شهر است. جزیره ای که بحران نی نا در آن به اوج می رسد. آدم ها و مکان ها در رمان «نی نا» سمبلیک نیستند. تبدیل شده اند به نشانه هایی مرتبط به هم در ساختار یک مجاز مرسل بلند. در طول خیابان درازی که انتهای تهران را از شرق آن متصل می کند به مرکز تهران و از آنجا به کوچه برزن های دوروبر. همان خیابان درازی که محل برخورد آدم های طبقه ی متوسط با هم است. این خیابان دراز مسیری است که تمایز طبقات اجتماعی در آن بی معنا می شود و همه ی تغییر و تحول ها و داستان ها را پشت سرهم ردیف می کند. در خانه هاسمیک، زن قرمزپوش میدان فردوسی به رمان احضار می شود و حضور این زن -یاقوت- و شکل زندگی او در سال های بعد از انقلاب و دوران جنگ به نشانه ای برای تغییر وضعیت تبدیل می شود. یکی از نکات قابل توجه رمان آن جایی است که در کابوس نی نا، هاسمیک و یاقوت با هم یکی می شوند و در ذهنیت بحران زده او مدام به هم شبیه می شوند. نه فقط هاسمیک و یاقوت بلکه تمام زن های رمان مکمل یکدیگراند و بدون هم معنایی ندارند. حتی خود من هم در آن بختک پایانی نی نا تشخیص نمی دادم این یاقوت است که دارد با نی نا حرف می زند یا هاسمیک. در مورد زن های آرایشگاه ایفا هم خیلی می شود حرف زد. جانشین سازی در این رمان بسیار اتفاق می افتد. حتی جایی احمدجان جانشین سازی می شود با مردی که با یاقوت در میدان فردوسی قرار گذاشته ولی او را قال گذاشته. بار اول است که در اثری با یاقوت مواجه ای فراتر از یک مواجهه ی سمبلیک شده. من این زن را تا به حال از نزدیک ندیده ام. درباره اش تحقیق کردم، از کاسب ها و آدم های قدیمی حول و حوش میدان فردوسی بگیر تا دو سه جمله ای که از او در یک برنامه ی رادیویی ضبط شده، و چند لحظه تصویری که از او در مستندی از تهران موجود است، و یکی دوتا عکس سرسری، و شعرها، تصنیف ها و حتا قرینه های او در شهرهای بزرگ دیگر مثل پاریس. تلاش کردم لحن حرف زدنش را و رفتارش را و کنش و واکنش هایش را دربیاورم. درواقع ، واقعیت حضور او را به نفع قصه ام جعل کردم. به هرحال یاقوت به شکلی افتاده به جان خودش و نی نا به شکلی دیگر. جنون یاقوت در قرمز پوشیدن و قرمز رفتار کردنش است و جنون نی نا در کندن ابروها و موها و مژه هاش و جویدن ناخن هاش. نی نا برای آنکه در رویای هیچ مردی موردتجاوز قرار نگیرد به نوعی می خواهد خودش را تبدیل بکند به جن بلکه ناپدید بشود. ولی یاقوت مدام می خواهد رؤیایش را به نمایش بگذارد. چقدر می خواستید که یاقوتِ رمان تان شبیه به چهره واقعی او باشد و به نظرتان به طور کلی در رمان هایی با پس زمینه تاریخی، شخصیت های واقعی چقدر می توانند با تخیل دربیامیزند؟ ابدا به مستند بودن یا واقعی بودن یاقوت فکر نکردم. در نوشتن قصه هایم از واقیعت ها ایده می گیرم و بعد آنها را جعل می کنم. بند ناف همه ی آدم ها را از واقعیت می برم تا واقعیتی تازه بیافرینم. با کانال تلگرامی «آخرین خبر» همراه شوید

رمان 98 - رمان جدید...
ما را در سایت رمان 98 - رمان جدید دنبال می کنید

برچسب : نا»؛,دختری,طغیان,جامعه,فهمید, نویسنده : کاوه محمدزادگان romann بازدید : 154 تاريخ : دوشنبه 27 شهريور 1396 ساعت: 3:41